Những lần nhìn lên bầu trời vào ban đêm, không ít người trong chúng ta tỏ ra ngạc nhiên và thấy mê mẩn khi bắt gặp một đường sáng kéo dài, có đuôi, băng ngang màn trời đen kịt. Đó không phải là ngôi sao mà là comet, hay còn gọi là sao chổi – một hiện tượng thiên văn hiếm gặp nhưng đầy kỳ thú. Vậy comet là gì? Tại sao nó lại có “đuôi” và vì sao chỉ thỉnh thoảng ta mới có cơ hội nhìn thấy nó?
Comet là gì và cấu tạo của nó?
Comet, hay còn gọi là sao chổi, là các vật thể đến từ các vùng rìa xa xôi của hệ Mặt Trời. Ở đó, nhiệt độ rất thấp, khiến cho các tảng đá và băng hình thành nên những khối vật thể rắn băng. Comet được phát hiện lần đầu tiên từ hàng nghìn năm trước, khi con người quan sát hiện tượng kỳ lạ này trên bầu trời đêm.
Comet có thể được ví như một “khối tuyết bẩn” trong không gian. Chúng được cấu tạo chủ yếu từ băng nước, bụi, và các hợp chất hữu cơ. Khi một comet di chuyển gần Mặt Trời, ánh sáng và sức nóng từ Mặt Trời sẽ làm bay hơi các phần băng đá này, tạo ra một bầu khí phát sáng, gọi là coma, xung quanh hạt nhân. Bên cạnh đó, phần đuôi sáng dài – thứ đã khiến comet nổi bật và đôi khi khiến nhiều người nhầm với ngôi sao – xuất hiện.
Tại sao sao chổi có đuôi?
Khi Comet đến gần Mặt Trời, tia sáng và gió Mặt Trời bắt đầu làm nóng nó. Điều này khiến bề mặt băng đá bốc hơi, và các hạt nhỏ bị đẩy ra khỏi thân chính. Môi trường không khí trong vũ trụ không đủ để giữ các hạt đó dính lại với nhau, do đó chúng tản ra, tạo thành một đám bụi kéo dài phía sau. Đây chính là ‘đuôi’ của comet.
Thú vị là, comet không chỉ có một mà có thể có hai, thậm chí ba đuôi. Có một phần đuôi bao gồm các khí bị ion hóa, chịu tác động mạnh từ gió Mặt Trời và luôn kéo ngược ra phía xa so với vị trí của Mặt Trời. Đuôi còn lại là các hạt bụi nhỏ hơn, được đẩy xa bởi áp lực ánh sáng từ Mặt Trời.
Comet khác gì so với hành tinh và thiên thạch?
Một số người thường nhầm lẫn comet với thiên thạch hay thậm chí là hành tinh. Để phân biệt:
- Comet là các khối băng, bụi và đá đến từ các phần xa của hệ Mặt Trời, có quỹ đạo rất dài và thường chưa ổn định.
- Thiên thạch (meteoroid) là những khối đá hoặc kim loại có kích thước nhỏ hơn nhiều so với comet và hình thành trong không gian, khi va chạm vào khí quyển Trái Đất sẽ phát sáng tạo thành sao băng.
- Hành tinh có quỹ đạo ổn định quanh Mặt Trời, kích thước lớn hơn nhiều và không tạo ra ‘đuôi’ khi bay qua vũ trụ.
Comet xuất hiện ít thường xuyên hơn so với sao băng, nhưng một khi nó xuất hiện, nó thường gây ấn tượng mạnh mẽ nhờ vẻ đẹp kỳ dị và bí ẩn của mình.
Tầm quan trọng của comet với khoa học
Comet không chỉ đẹp mà còn rất quan trọng trong việc nghiên cứu vũ trụ. Người ta tin rằng các comet mang theo các hợp chất hữu cơ và nước – những yếu tố cơ bản cho sự sống. Có giả thuyết cho rằng khi Trái Đất còn non trẻ, comet đã mang đến nước thông qua những lần va chạm với hành tinh của chúng ta. Điều này có thể đã góp phần quan trọng trong việc hình thành đại dương trên Trái Đất.
Ngoài ra, phân tích comet còn giúp các nhà khoa học hiểu thêm về sự hình thành của hệ Mặt Trời. Bởi vì chúng xuất phát từ những vùng xa xôi ở bên ngoài các hành tinh lớn, comet giữ gìn được những dấu vết nguyên sơ của vật liệu tạo ra hệ Mặt Trời.
Các comet nổi tiếng trong lịch sử
Trải qua hàng nghìn năm, con người đã có dịp chứng kiến nhiều comet nổi bật đáng nhớ, trong đó có thể kể đến:
- Comet Halley: Đây là một trong những comet nổi tiếng nhất, được nhà thiên văn học người Anh Edmond Halley dự báo chu kỳ xuất hiện. Comet Halley xuất hiện khoảng mỗi 75-76 năm và lần gần đây nhất nó xuất hiện là vào năm 1986.
- Comet Hale-Bopp: Xuất hiện vào năm 1997, Hale–Bopp là một trong những comet sáng nhất và dễ thấy bằng mắt thường. Sự xuất hiện của nó đã khuấy động hứng thú không chỉ đối với các nhà khoa học mà còn với công chúng.
- Comet NEOWISE: Gần đây, vào tháng 7 năm 2020, comet NEOWISE đã thu hút sự chú ý lớn của thế giới do độ sáng đặc biệt của nó.
Cách ngắm comet và điều gì cần chú ý?
Ngắm comet không nhất thiết đòi hỏi dụng cụ chuyên dụng phức tạp, nhưng thời gian và địa điểm quan sát là rất quan trọng. Dưới đây là vài lời khuyên hữu ích nếu bạn muốn tận mắt chứng kiến một comet:
- Theo dõi các dự báo thiên văn học: Comet chỉ xuất hiện vào những thời điểm nhất định, nên việc theo dõi dự báo và biết trước thời gian cụ thể là yếu tố quan trọng giúp bạn không bỏ lỡ cơ hội.
- Chọn địa điểm: Hãy chọn một nơi có bầu trời trong, ít hoặc không có ánh sáng nhân tạo từ đô thị để có thể thấy rõ comet nhất.
- Sử dụng ống nhòm hoặc kính thiên văn: Mặc dù comet có thể được nhìn thấy bằng mắt thường, nhưng nếu có ống nhòm hay kính thiên văn, bạn sẽ có cái nhìn rõ nét hơn.
- Kiên nhẫn và thời điểm: Để thấy comet rõ nhất, bạn thường phải xem vào khoảng giữa đêm hoặc rạng sáng, khi bầu trời ít bị phân tán bởi ánh sáng từ Mặt Trời.
Tại sao comet lại hiếm gặp?
Comet có quỹ đạo rất dài và không ổn định. Nhiều comet chỉ đi qua Trái Đất mỗi vài chục hoặc thậm chí vài trăm năm. Ví dụ, như đã đề cập, comet Halley quay trở lại mỗi 75-76 năm, trong khi những comet khác có thể mất hàng ngàn năm để quay lại. Thêm vào đó, không phải comet nào cũng đủ sáng để được nhìn thấy bằng mắt thường, nhiều comet chỉ xuất hiện mờ nhạt và cần dụng cụ quan sát.
Điều này càng làm tăng thêm giá trị và sự kỳ bí mỗi khi một comet mới bất ngờ xuất hiện trên bầu trời. Với mỗi người, có lẽ suốt cuộc đời chỉ có thể quan sát được một vài comet lớn, điều này làm cho mỗi lần comet xuất hiện trở nên thêm phần đặc biệt.
Kết luận
Comet không chỉ là những hiện tượng đẹp đẽ, mê hoặc trên bầu trời đêm, mà còn mang đến những thông điệp khoa học quan trọng về nguồn gốc và lịch sử của vũ trụ. Mỗi khi một comet xuất hiện, nó luôn mang đến sự kỳ diệu và cả những cơ hội để nhân loại khám phá thêm về không gian bao la. Nếu bạn may mắn chứng kiến một comet, đừng quên rằng đó có thể là lần cuối cùng trong cuộc đời bạn thấy hiện tượng này.
Hãy tiếp tục dõi theo các dự báo và chờ đợi những comet tiếp theo băng qua bầu trời, bởi những “ngôi sao đuôi dài” vẫn luôn mang lại cho chúng ta sự kỳ diệu và cảm giác gắn kết với không gian vô tận.